هوانوردی بهاره ایران

فصل بهار در ایران، که از اوایل فروردین تا پایان خرداد (مارس تا ژوئن) را شامل می‌شود، به دلیل انتقال از الگوهای جوی زمستانی به تابستانی، با ناپایداری‌ها و پدیده‌های هواشناسی متنوعی همراه است. این شرایط برای عملیات هوانوردی چالش‌های متعددی ایجاد می‌کند، به‌ویژه در نقاط جغرافیایی خاصی که به دلیل ویژگی‌های اقلیمی و توپوگرافی، به‌عنوان نقاط خطر شناخته می‌شوند. ایران با وجود رشته‌کوه‌های مرتفع البرز و زاگرس، دشت‌های خشک مرکزی، و نزدیکی به خلیج فارس و دریای خزر، تنوعی از مخاطرات جوی را در این فصل تجربه می‌کند. در این مقاله با تکیه بر داده‌های سازمان هواشناسی ایران (IRIMO) و سازمان هواپیمایی کشوری (CAA)، به بررسی نقاط خطر هواشناسی در بهار از منظر هوانوردی می‌پردازیم.

نقاط خطر هواشناسی در فصل بهار

بهار در ایران با پدیده‌هایی مانند رگبار، گردوخاک، تلاطم، مه و جریان جت همراه است که در مناطق خاصی شدت بیشتری پیدا می‌کنند. در ادامه، نقاط خطر کلیدی و ویژگی‌های آنها تشریح می‌شوند:
مناطق غربی و شمال‌غربی (رگبار و تندر):
موقعیت جغرافیایی: استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، همدان، و لرستان.
شرح خطر: نفوذ سامانه‌های کم‌فشار مدیترانه‌ای و ترکیب آن با رطوبت خلیج فارس، رگبارهای شدید و تندر (Thunderstorms) را در این مناطق ایجاد می‌کند. حضور ابرهای کومولونیمبوس (CB) در ساعات بعدازظهر، به‌ویژه در دامنه‌های زاگرس، گزارش‌های METAR و TAF را پررنگ‌تر می‌کند. این شرایط در مسیرهای پروازی نزدیک به فرودگاه‌های تبریز، ارومیه و سنندج مشهود است.
ویژگی خطر: فعالیت همرفتی قوی و ناپایداری جوی.

مناطق شرقی و جنوب‌شرقی (وزش باد و گردوخاک):
موقعیت جغرافیایی: سیستان و بلوچستان، کرمان، و بخش‌هایی از خراسان جنوبی.
شرح خطر: وزش بادهای محلی، مانند بادهای 120 روزه سیستان که از اواخر بهار شدت می‌گیرند، خیزش گردوخاک را در این مناطق به دنبال دارد. دشت‌های خشک و فقدان پوشش گیاهی، این پدیده را تشدید می‌کند. ایستگاه‌های هواشناسی کاهش دید افقی تا زیر 1000 متر را در فرودگاه‌های زاهدان و ایرانشهر گزارش می‌دهند.
ویژگی خطر: گستردگی جغرافیایی و تأثیر بر دید خلبان.
دامنه‌های البرز و زاگرس (تلاطم جوی):
موقعیت جغرافیایی: مسیرهای پروازی نزدیک به قله‌های دماوند، سبلان، و تفتان، و همچنین مناطق اطراف تهران، قزوین، زنجان، و شیراز.
شرح خطر: گرادیان دمایی شدید بین دشت‌ها و کوهستان‌ها، همراه با جریان جت در ارتفاعات میانی (FL200-FL350)، تلاطم شفاف (Clear Air Turbulence - CAT) و امواج کوهستانی (Mountain Waves) را ایجاد می‌کند. این پدیده در نزدیکی فرودگاه‌هایی مانند مهرآباد و شیراز شدت بیشتری دارد.
ویژگی خطر: تأثیر در ارتفاعات پروازی و نزدیکی به موانع طبیعی.

سواحل شمالی (مه و کاهش دید):
موقعیت جغرافیایی: استان‌های گیلان، مازندران، و گلستان، به‌ویژه اطراف فرودگاه‌های رشت، ساری، و گرگان.
شرح خطر: رطوبت بالای ناشی از دریای خزر و وارونگی دما در دره‌های کوهستانی البرز، مه صبحگاهی را به وجود می‌آورد. این پدیده در ساعات اولیه روز شایع است و دید را در این مناطق به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.
ویژگی خطر: محدودیت زمانی و محلی در فازهای تیک‌آف و لندینگ.
جنوب‌غرب (گردوخاک و گرادیان دمایی):
موقعیت جغرافیایی: خوزستان، بوشهر، و بخش‌هایی از ایلام.
شرح خطر: جبهه‌های ناپایدار و نزدیکی به خلیج فارس، خیزش گردوخاک را در این مناطق تقویت می‌کند. دمای بالا در اواخر بهار نیز گرادیان دمایی شدیدی ایجاد می‌کند که بر الگوهای جوی محلی تأثیر می‌گذارد. فرودگاه‌های اهواز و بوشهر از این پدیده متأثر هستند.
ویژگی خطر: ترکیب رطوبت و ذرات معلق در هوا.
آسمان مرکزی و مسیرهای طولانی (جریان جت):
موقعیت جغرافیایی: عرض‌های جغرافیایی 25-35 درجه شمالی، در ارتفاعات 30,000 تا 40,000 پا.
شرح خطر: جریان جت در بهار همچنان فعال است و سرعت باد تا 100 نات را در بر می‌گیرد. این پدیده در مسیرهای پروازی سراسری، به‌ویژه غرب به شرق، حضور پررنگی دارد و بر آسمان مناطق مرکزی و شمالی ایران تأثیر می‌گذارد.
ویژگی خطر: گستردگی در ارتفاعات و تأثیر بر پروازهای طولانی.

نقاط خطر هواشناسی در فصل بهار ایران، از دامنه‌های کوهستانی با تلاطم و رگبار گرفته تا دشت‌های شرقی و جنوب‌غربی با گردوخاک، و از سواحل شمالی با مه تا آسمان مرکزی با جریان جت، تنوع قابل‌توجهی دارند. این مخاطرات نتیجه تعامل پیچیده جغرافیا، اقلیم و سامانه‌های جوی در این فصل هستند. برای خلبانان، شناخت دقیق این نقاط و ویژگی‌های آنها، از طریق داده‌های هواشناسی به‌روز، گام نخست در مدیریت پروازهای ایمن و کارآمد است.